Mens en lijden: Omgaan met moreel lijden

Iedereen gaat anders om met moreel lijden. Als er daders bij betrokken zijn die dit lijden veroorzaakt hebben, dan kijkt iedereen verschillend naar deze daders. Er bestaan 4 visies op de daders: diabolisering, banalisering, ethisering en zelfbedrog.

Diabolisering

Hier ziet men in de dader de duivel. Hij is volledig doordrenkt met het kwade: een volledig immoreel wezen. Vooral daders van seksueel misbruik worden hier genoemd. Bij diabolisering valt de focus op het kwaad in het karakter van de dader. De slachtoffers worden (vaak ook terecht) gezien als onschuldige kinderen.

In de tweedelige beeldroman 'Maus' worden de joden voorgesteld als uit te roeien muizen die sterk gepersonaliseerd zijn doordat ze afgebeeld worden met gevoelens. De nazi's zijn de katten. Zij zijn groot en gevoelloos getekend. 
Op die manier wordt het mechanisme van diabolisering versterkt.

Het is te eenvoudig om het kwaad in 2 groepen op te delen: de winnaars en de verliezers. Het is beter om de personen in een conflict in 3 groepen te verdelen: de daders, de slachtoffers en de omstaanders.
Zo wordt de verantwoordelijkheid verdeeld over 3 groepen, wat wel weer het beoordelen van het aangerichte onrecht en het bestraffen van de dader(s) bemoeilijkt.

Banalisering

Door de daders te vergelijken met andere mensen, ziet me de dader los van de daad zelf. De oorzaak van het kwaad wordt gezocht in externe factoren waarvoor de dader niet verantwoordelijk kan worden gezien: sociale achtergrond, slechte economische omstandigheden, genetische factoren, dictatoriale regimes, ... De dader wordt hierdoor herleid tot een slachtoffer van de omgevingsfactoren, waar hij niets tegen kan doen.

Omdat mensen doen wat ze moeten doen of wat ze geacht zijn te doen, maakt dat ze schuldig gedrag kunnen stellen tegenover de ander. Men ontkent hiermee dat mensen een vrije keuze hebben.
Iedereen weet dat een advocaat bij zijn cliënt , waarvan is bewezen dat hij de daad pleegde, altijd zal verwijzen naar de ongelukkige jeugd, slechte vrienden, slechte thuissituatie, ...

Ethisering

Bij deze visie zeggen de daders van zichzelf dat ze niets verkeerds hebben gedaan en alleen maar goed wouden doen. Een dader zal altijd zijn gedrag proberen te rechtvaardigen. Ze geloven van zichzelf dat ze een hoger ideaal hebben tewerkgesteld.
Een dader die zijn daden die objectief verwerpelijk zijn goedpraat, doet aan ethisering van het kwaad. Hij stelt het verkeerde gedrag als goed gedrag voor.

Ethisering is een zienswijze van de dader, diabolisering is een zienswijze van het slachtoffer. Als deze 2 tegenover elkaar staan, komen we in een situatie terecht waar dader en slachtoffer onverzoenbaar zijn. 

Fragmentatie en zelfbedrog

Om goed te kunnen functioneren, spelen mensen verschillende rollen. Eens ben je moeder, dan ben je dochter, dan ben je vriendin, dan klant, ... Omdat we ons leven fragmenteren, krijgen we al deze rollen. Maar als we ons fragmenteren door ons af te sluiten om het leed van anderen niet te zien, kan hierdoor makkelijker kwaad ontstaan.
Bv. Neonazistische jongeren slaan een homo in elkaar. Doordat de jongeren een fles pepperspray bij zich hebben, latexhandschoenen en een mondsmaker dragen om zich te beschermen tegen 'homobacillen', maken deze kleine voorwerpen de situatie alleen maar weerzinwekkender. 
Tegelijkertijd zijn deze jongeren behulpzaam tegenover hun ouders, vriendelijk tegen hun vriendin en voorbeeldig op hun werk.

Wij mensen zijn soms ook goed in zelfbedrog. We verrijken ons ten koste van de derde wereld door spotgoedkope producten te kopen, maar we verschuilen ons achter de gedachte dat het geld ons gezin ten goede zal komen. 

Is er vergeving mogelijk?
De mogelijkheid van het vergeving heeft te maken met de omvang van het kwaad dat is aangericht. Maar aan het kwaad wordt een interpretatie toegeëigend, waardoor vergeven niet zo gemakkelijk is.

Diabolisering
Hier is geen vergeving mogelijk, omdat hier men het kwaad gelijkstelt met de dader. Voor een hele slechte dader is geen enkele verontschuldiging op zijn plaats.

Banalisering
Hier is ook geen vergeving mogelijk, aangezien hier alle schuld van de dader wordt afgenomen. De dader wordt als slachtoffer geschetst van de samenleving. Doordat de dader dus geen schuld heeft om op te nemen, is er dus ook geen schuld om te vergeven.

Ethisering
Vergeving is ook hier weer niet mogelijk. Terwijl het slachtoffer de daad als slecht interpreteert, blijft de dader erbij dat hij alleen maar het goede in de zin had en dat hij juist handelde. Door dit meningsverschil over wat goed is, kan er dus van schuld geen sprake zijn en evenmin van inkeer.

Fragmentatie en zelfbedrog
Hier is wel plaats voor vergeving. Hier wordt immers de schuld en de verantwoordelijkheid bij de dader gelegd. Op hetzelfde moment wordt er ook vastgehouden aan het goede van elke persoon, waardoor het denken vanuit fragmentatie en zelfbedrog de mogelijkheid laat dat iemand tot inkeer en schuldbesef kan komen. Dit schuldbesef is een belangrijke stap in het vergevingsproces. 
Als het slachtoffer de dader vergeeft, zie hij/zij de dader los van de daad waardoor niet de boze daad, maar de dader zelf wordt vergeven.

Let wel
Een dader kan nooit vergeving afdwingen, niet met een straf of als hij zelfs veel spijt toont. De dader kan alleen vergeving vragen en hopen dat hij die dan ook krijgt.
Het slachtoffer is niet verplicht om de dader te vergeven, het is immers geen morele plicht.

Tijdens het vergevingsproces is er zowel bekering van het slachtoffer als van de dader nodig, anders komt die vergeving er nooit. Dan blijft er een situatie van onvergeeflijkheid.

Zelfvergeving
Zelfvergeving is de eerste stap in het vergevingsproces en moet eerst voltooid zijn voor er kan verder gegaan worden met het volledig vergevingsproces. Eerst moeten dader en slachtoffer zichzelf kunnen vergeven, voor ze de ander kunnen vergeven. 
Vooral het slachtoffer kan gekweld worden met schuldgevoelens. Ze vragen zich af of ze het geweld niet hadden kunnen vermijden, of ze zelf aan de bron liggen van het incident, ... Het slachtoffer moet ook niet alleen het goed in zich zien en het kwade in de dader, maar ook het omgekeerde: het slechte in zichzelf en het goede in de dader. 


Tegelijkertijd moet de dader leren aanvaarden dat hij het waard is om vergeven te worden en bemind te worden. De dader zal zijn begane daden moeten erkennen als een deel van zijn eigenheid, zonder dat die eigenheid verloren gaat of vernietigd wordt.

Wat voor veel slachtoffers te ver gaat, is de dader een nieuwe toekomst gunnen. Dat maakt vergeven bijna bovenmenselijk en dat is niet wat het slachtoffer wil.

De gevangenis
De gevangenis heeft als doel de maatschappij te beschermen tegen gevaarlijke medeburgers, die medeburgers te 'corrigeren' en zo weer eventueel in de maatschappij te laten. 
Gevangenissen hebben dus eigenlijk een dubbel doel. Ze moeten de dader vergelden door die van zijn vrijheid te beroven, maar ze moet de dader ook verbeteren. Je kan het zien als een scheef gegroeid boompje dat na jarenlang vastgebonden geweest te zijn aan een rechte paal, weer rechtop groeit.

Het feit dat de mens in de gevangenis wordt verbeterd in wat hij of zij fout gedaan heeft, toont dat we nog steeds geloven in de goedheid van de mens.
Hoe je het ook draait of keert: een dader blijft een mens, ondanks wat hij fout deed.

Vergeving
Vergeving vragen, vergeving geven en vergeving krijgen kunnen een grote bevrijding zijn en nieuwe kansen in het leven bieden, zowel voor het slachtoffer als de dader.
Maar in sommige gevallen is het onrecht dat iemand aangedaan is, te verpletterend en te verwoestend om vergeven te kunnen worden.